Biblioteka łańcuchowa w Oleśnicy

---

Historia

W późnym okresie swoich rządów, książę Karol II Podiebradowicz podejmował szereg działań mających na celu rozwój architektury miejskiej w Oleśnicy. Jego działania zyskały miano renesansowych, kiedy to wspierał zarówno przebudowę zamku książęcego, jak i kościoła w oleśnickim zamku. Nie ograniczał się jedynie do lokalnych projektów, ale również kontynuował prace w pałacu książąt oleśnickich we Wrocławiu. Książę wprowadzał również innowacje w dziedzinie edukacji, inicjując powstanie tak zwanego Gymnasium illustre, znanego jako Seminarium, które miało na celu promowanie wykształcenia w duchu renesansu. Jego otwarcia dokonano w 1594 roku.

Równocześnie z inauguracją nowej szkoły, tej samej daty powstała także nowa biblioteka. Znalazła swoje miejsce w pomieszczeniu nad wejściem do kościoła w kruchcie południowej. Biblioteka miała status publiczny, co oznaczało, że mogły z niej korzystać duchowni, uczniowie i mieszkańcy Oleśnicy. Księgi, które były wyjątkowo cenne, przechowywano na regałach, zabezpieczając je łańcuchami by chronić przed kradzieżą. Do dużych woluminów przymocowywano łańcuchy o długości łokcia śląskiego (około 60 cm), a mniejsze dzieła były przypinane krótszymi łańcuchami. Tylko bibliotekarz miał prawo odczepiać łańcuchy, co czyniło korzystanie z biblioteki kontrolowanym procesem, w którym pozwolenia udzielano po zakończeniu lektury.

Praktyka zabezpieczania cennych zbiorów w formie łańcuchów, znana w łacinie jako liber catenatus, była nietypowym, ale skutecznym sposobem ochrony księgozbiorów. Protestanci przejęli ten system z katolickich uniwersytetów oraz klasztorów, aby zminimalizować ryzyko wynoszenia drogich książek z bibliotek.

Pewne wydarzenia miały istotny wpływ na dalsze losy biblioteki. W 1905 roku podczas prac budowlanych związanych z rozbudową kościoła zgonili się z katastrofy. Południowa kruchta nie została uszkodzona, toteż księgi na czas remontu zostały przeniesione do Zamku Książęcego. W rezultacie pomieszczenie biblioteki przeszło renowację, łącznie z odnowieniem regałów. W 1913 roku w zbiorach znajdowały się już 352 księgi. Niestety, po II wojnie światowej istnienie biblioteki stało się mniej znane. W 1990 roku zidentyfikowano jedynie 239 ksiąg, co sugerowało znaczne zmniejszenie jej zasobów.

W latach 90. proboszczowie, tacy jak ks. Jan Suchecki oraz ks. Władysław Ozimek, wraz z lokalnymi organizacjami społecznymi, przeprowadzili dezynsekcję biblioteki. W 1995 roku władze miejskie oraz Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu z prorektorem Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. dr hab. Władysławem Dynakiem, zwróciły się do niemieckich instytucji z prośbą o wsparcie w odnowieniu oraz zabezpieczeniu zbiorów. Rząd niemiecki przyznał grant, co umożliwiło zakończenie prac nad odrestaurowaniem ksiąg w 1998 roku. Przy 52 z nich udało się zachować łańcuchy.

W zbiorach biblioteki znajdują się nadal takie cenne pozycje jak Biblia Marcina Lutra z 1541 roku, a także inne jego dzieła, wielojęzyczna Biblia Ariae Montaniego, Historia comitiorum Georga Coelestina oraz rozprawa astrologiczna Summa astrologiae iudicialis autorstwa Johna Eastwooda z 1489 roku. Jest to jedyna zachowana biblioteka łańcuchowa w Europie Środkowej. Na Śląsku w przeszłości takie biblioteki istniały jeszcze we Wrocławiu, Brzegu, Legnicy oraz Złotoryi. Po II wojnie światowej wszystkie zbiory biblioteki legnickiej zostały przeniesione do Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, a księgi ze Złotoryi trafiły do Biblioteki Narodowej w Warszawie.

---

Oceń: Biblioteka łańcuchowa w Oleśnicy

---