Ratusz w Oleśnicy

---

Historia

Murowany ratusz w Oleśnicy to niezwykły zabytek historii, którego powstanie przypada na pierwszą połowę XV wieku. W tym czasie na oleśnickim rynku nie istniał żaden budynek służący władzom miejskim. Obszar ten zajmowały jedynie kramy oraz murowane sukiennice, a dochody z ich działalności wpływały do księcia. Zaledwie w 1393 roku pojawiły się pierwsze wzmianki dotyczące domu wójta, aczkolwiek znajdował się on na uboczu rynku. W 1403 roku Konrad III Stary wydał przywilej umacniający pozycję mieszczan w księstwie. To mogło doprowadzić do utworzenia rady miejskiej, gdyż w 1407 roku rada wykupiła od księcia urząd dziedzicznego wójtostwa, stając się tym samym samodzielną jednostką w zarządzaniu miastem.

Najstarsze dane historyczne podają, że murowany ratusz został wzniesiony w 1410 roku przez historiografa Johannesa Sinapiusa. Miał on charakter gotycki, był jednonawowy oraz dwupiętrowy, usytuowany na miejscu wcześniejszego domu kupieckiego. Obok ratusza znajdowała się kwadratowa wieża z dzwonnicą, jednak nie jest pewne, czy powstała jednocześnie z budynkiem. W 1535 roku ratusz ucierpiał w wyniku burzy, co spowodowało jego częściowe uszkodzenia. Już w następnym roku zakończono prace odbudowujące, a wieżę nadbudowano w kształcie ośmiokąta z gankiem dla trębacza; jej hełm pokryto blachą. W 1539 roku oleśnicki ratusz odwiedzał radny z Poznania, poszukujący inspiracji dla odbudowy poznańskiego ratusza.

Na przełomie XVI i XVII wieku w północnym skrzydle ratusza znajdowały się pomieszczenia dla burmistrza, kancelarii, archiwum oraz sale kupecze. Tam odbywały się również zebrania rady miejskiej oraz sądy, a także spotkania mieszkańców. W pozostałych częściach ratusza zorganizowane były pomieszczenia straży oraz więzienia. Przed rokiem 1650 rada miejska wykupiła pomieszczenia w pobliskim budynku, które stały się skrzydłem południowym. W drugiej połowie XVII wieku ratusz przybrał już renesansowy charakter. W 1664 roku, z uwagi na zły stan techniczny, książę Sylwiusz Nimrod Wirtemberski zlecił renowację i przebudowę budynku.

Rok 1730 to czas, gdy w Oleśnicy wybuchł pożar, który zniszczył znaczną część miasta i ratusza. Odbudowano go jeszcze w tym samym roku, jednak w 1766 roku burza spaliła wieżę. Kolejny pożar w marcu 1823 roku zniszczył ratusz oraz wieżę, która została odbudowana dwa lata później. Prace nad całym budynkiem zakończyły się w 1826 roku, nadając mu klasycystyczny wygląd. Zmieniono układ budynku, łącząc go z ówczesnym skrzydłem południowym oraz przyległym budynkiem mieszkalnym. Ratusz uzyskał wtedy trzy wejścia od frontu, a jego elewacja stała się bardziej harmonijna, z dwoma naczółkami.

W 1850 roku w budynku umieszczono areszt wojskowy, a w 1873 roku przed ratuszem odsłonięto Kolumnę Zwycięstwa, aby upamiętnić zwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej. Następnie w 1892 roku przeprowadzono kolejną przebudowę, w trakcie której połączono główną część budynku z południowym skrzydłem. W ścianach klatki schodowej wmurowano kamienne płyty herbowe z XVI i XVII wieku, pochodzące ze starego ratusza oraz zabytków mieście, takich jak Bramy Wrocławskiej. Na dachu umieszczono dwa maszt flagowe.

Prawdopodobnie w 1911 roku zainstalowano elektryczność w ratuszu. W 1930 roku zlikwidowano witryny sklepowe na parterze, a w 1934 roku ponownie pokryto hełm wieży blachą. Niestety, w 1945 roku budynek uległ znacznemu zniszczeniu. Po wojnie rozpoczęto prace porządkowe i rozbiórkowe, aby usunąć niebezpieczne elementy konstrukcji. W 1958 roku Jerzy Dąbrowski sporządził plan odbudowy ratusza, który rozpoczęto realizować w tym samym roku. Prace zakończono w 1964 roku, a budynek został zrekonstruowany z zachowaniem ocalałej wieży oraz fragmentów średniowiecznych murów. Przy odbudowie odtworzono klasycystyczne elewacje oraz detale architektoniczne. Od południa dobudowano nowe skrzydło, które stało się hotelem „Śląsk”. W 1989 roku hotel został zamknięty, a jego miejsce zajmował urząd miejski.

W 2008 roku na dachu ratusza zainstalowano maszt na flagę oraz syreny alarmowe, a w 2009 roku zdecydowano o codziennym odtwarzaniu hejnału miejskiego autorstwa Edmunda Kwaśniewskiego o godzinie 12:00.

Architektura

Ratusz w Oleśnicy znajduje się w samym sercu miasta, w obszarze zabudowy rynkowej, zajmując jego północno-zachodnią część. To imponujący budynek o trzech kondygnacjach, złożony z trzech skrzydeł, które otaczają wewnętrzny dziedziniec. Z kolei dziedziniec ten zamknięty jest od południowej strony przez czterokondygnacyjny gmach, co tworzy harmonijną całość architektoniczną. Na szczycie ratusza wznosi się najstarsza część budowli – wieża.

Wieża posiada dolną część w formie kwadratu, która przechodzi w ośmiobok od piątej kondygnacji. Jest ona ozdobiona tarczami zegarowymi i galeryjką widokową, która znajduje się w najwyższej części budynku. Całość wieńczy hełm z latarnią, nadając ratuszowi majestatyczny wygląd. Północne i zachodnie skrzydła oraz wieża są podpiwniczone, a piwnice rozszerzają się także pod wewnętrznym dziedzińcem. Wszystkie skrzydła konstrukcji są przykryte dachami dwuspadowymi.

W północnym skrzydle zachowała się zabytkowa klatka schodowa, z charakterystycznym spocznikiem, datującym się na XIX wiek. Oświetlenie tego miejsca zapewniają okna w formie okulusów oraz drzwi typu porte fenetre. Pozostałe klatki schodowe w obiekcie uznano za bezstylowe, powstały one w latach 1960-1965.

Fasady skrzydeł ratusza zdobią profilowane gzymsy, a wyróżniającym się elementem jest elewacja frontowa, w której znajduje się wejście w pseudoryzalicie. Nad tym wejściem wznosi się fronton, ozdobiony pilastrami w porządku wielkim, co nadaje mu dostojny charakter. Fronton zamyka trójkątny szczyt, a każde piętro budynku zaznaczone jest efektem pseudoboniowania.

---

Oceń: Ratusz w Oleśnicy

---