Stara Synagoga w Oleśnicy

---

Historia

Historia Żydów w Oleśnicy sięga roku 1329, kiedy książę Konrad I udzielił Żydom zgody na osiedlenie się w tym mieście. Następnie, w 1389 roku, została założona gmina żydowska, a sama synagoga, której powstanie datuje się na koniec XIV wieku, po raz pierwszy została wzmiankowana w dokumentach w 1417 roku.

Wzniesiona przy murach miejskich, w pobliżu tzw. furty żydowskiej, budowla ta stała się ważnym elementem życia społeczności żydowskiej. W 1530 roku synagoga przeszła remont, w ramach którego dobudowano przedsionek. Warto wspomnieć, że w tym przedsionku lub jego dobudówce znajdowała się drukarnia Chaima Schwarza.

Rok 1535 przyniósł tragiczne wydarzenie – miasto nawiedził huragan, który zdewastował wiele budynków, w tym dach i wieżę synagogi. Oskarżenia wobec oleśnickich Żydów o sprawstwo tej katastrofy skutkowały ich wypędzeniem z miasta. Po tych wydarzeniach synagoga została przekształcona w zbrojownię, a później stała się magazynem. W czasach, gdy pełniła tę ostatnią funkcję, w jej wschodniej ścianie oraz w wieży wykuto arkadowe otwory, które zamurowano w XVIII wieku.

W 1685 roku pastor Beniamin Texter wraz z bratem przystąpił do odnowienia budynku, przekształcając go na potrzeby kościoła ewangelickiego pod wezwaniem Zbawiciela. Zdarzenia z 1730 roku, kiedy wybuchł pożar, doprowadziły do zniszczenia kościoła i zawalenia się jego sklepienia.

W latach 1733–1734 z inicjatywy Julianny Sybilli Karoliny, żony księcia Karola Fryderyka Wirtemberskiego, przeprowadzono odbudowę kościoła. Nowa wieża oraz dach zyskały formę przypominającą chińską pagodę. Wnętrze nadano barokowy styl, uzupełniając je o pilastry, gzymsy i rzeźbiony ołtarz główny, który pełnił jednocześnie funkcję ambony.

Kościół, mimo swojego bogatego charakteru architektonicznego, nie był często używany. W latach 1813–1824 korzystało z niego wojsko, ale nie jest znany cel tej użytkowania. W 1856 roku Johann Gottlieb Anders wykonał organy do kościoła. Przemiany budowlane związane z rozbudową kościoła zamkowego w 1905 roku przywróciły kościołowi pod wezwaniem Zbawiciela jego rolę, a wierni ponownie zaczęli go odwiedzać.

Lata II wojny światowej przyniosły dodatkowe zniszczenia – uszkodzono dach, okna i elewacje. Renowacja dachu miała miejsce w 1960 roku, a w latach 1968–1969 kościół został odrestaurowany. W 1970 roku obiekt przeszedł pod zarząd diecezji ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu. Obecnie jest używany przez oleśnicki zbór zielonoświątkowy.

Architektura

Obecny kościół to murowany gmach, który został zaprojektowany w sposób orientowany. W zachodniej części budynku znajduje się zakrystia, której szerokość odpowiada szerokości jednokondygnacyjnej naw. Pomiędzy zakrystią a nawą wzniesiono ściankę, która odgradza arkady, które w przeszłości łączyły obie te części. Nawa główna otoczona jest empora, co dodaje wyjątkowego charakteru tej przestrzeni.

Nawa główna ma dach o konstrukcji dwuspadowej, natomiast przybudówka i wieża od strony zachodniej przykryte są eleganckimi dachami mansardowymi. Otwory okienne charakteryzują się murowanymi nadprożami oraz węgarkami, a okna w przybudówce oraz nawie umieszczone są w jednostronnie rozglifionych wnękach, które kończą się łukami koszowymi. W wieży okna umieszczone są we wnękach z ostrołukowym zakończeniem. Na drugim piętrze wieży znajduje się wnęka zamurowanego okna, które zwieńczone jest nadprożem w kształcie łuku odcinkowego, bez rozglifionych ościeży.

Warto także wspomnieć o trzech zachowanych kamiennych portalach wejściowych, które znajdują się w różnych częściach budynku – w nawie, wieży oraz w przybudówce. Elewacje wieży od strony wschodniej, frontowej oraz południowej opięte są dwuskokowymi skarpami, co nadaje budowli solidności.

Pierwotnie synagoga miała gotycką formę i została zaprojektowana na planie prostokąta, jako budynek halowy z dwoma nawami i dwoma filarami, które wspierały sześciopolowe sklepienie. Wymiary przestrzeni modlitewnej wynosiły 9,50 metra na 11,80 metrów. Przedsionek przylegał do budowli od strony północnej.

Data budowy czworobocznej wieży pozostaje nieznana, jednak szacuje się, że mogło to mieć miejsce w XV lub XVI wieku. W obrębie wieży znajduje się klatka schodowa, która prowadzi na wyższe kondygnacje.

---

Oceń: Stara Synagoga w Oleśnicy

---